Қазақстан Республикасы Президентінің 2016 жылғы 15 қаңтардағы №176 Жарлығымен бекітілген 2016-2019 жылдарға арналған «Денсаулық» Мемлекеттік денсаулық сақтауды дамытудың іс-шаралар жоспарын тиімді іске асыру шеңберінде 2017 жылдың 10 қарашасынан 10 желтоқсан аралығында Шығыс Қазақстан облысында АИТВ індетін жұқтырудың алдын алу бойынша айлық өткізіледі.

2030 жылға қарай ЖИТС індетін  жою тұрақты даму мақсаттарының тізімінде  БҰҰ-ның мүше-мемлекеттері  2015 жылы бірауыздан қабылданған мақсаттарының бірі болып табылады. АИТВ проблемаларын шешуде жинақталған тәжірибе тұрақты даму мақсаттарының, атап айтқанда Тұрақты даму мақсаттарының 3 (Жақсы денсаулық және әл-ауқат) табысқа жетуінде шешуші рөл атқарады.

Біздің уақытымыздың ең күрделі медициналық проблемасы - бұл бүкіл әлем бойынша ауқымды мөлшерде таралатын инфекция – жұқтырып  алынған иммунитет тапшылығының синдромы (ЖИТС). Пандемиялық инфекция адамның иммун тапшылығы вирусына (АИТВ) байланысты.

ДДҰ деректері бойынша:

• АИТВ жұқтырғандардың денсаулығының жаһандық проблемасы болып қала береді: бүгінгі таңда ол 35 миллионнан астам адамның өмірін қиды. 2016 жылы бүкіл әлемде АИТВ індетіне байланысты 1,0 миллион адам қайтыс болды;

• 2016 жылдың соңында әлемде АИТВ-мен шамамен 36,7 миллион адам болды, ал 2016 жылы АИТВ-ті 1,8 миллион адам жұқтырды;

• АИТВ-жұқпасын емдеу үшін дәрі-дәрмектер жоқ. Дегенмен, антиретровирустық препараттармен (AРВ) тиімді емдеудің арқасында вирусты бақылауға алу және алдын-ала берілуідің алдын алу мүмкіндігі бар, бұл АИТВ-мен ауыратындарға, сондай-ақ денсаулығына, ұзақ және жемісті өмір сүруіне  жол ашады;

АИТВ індетін жұқтырған балалардың 54% -ы және АИТВ-инфекциясы бар балалардың 43% -ы өмір бойы антиретровирустық терапия (АРТ) алады. 2016 жылы бүкіл әлем бойынша 19,5 миллион адам АРТ алды;

• Дүниежүзі бойынша АРТ  жүкті және емшек сүтімен емізетін әйелдердің 76% -ын құрайды;

• Қазіргі кезде АИТВ бар адамдардың 70% -ы өз мәртебесін біледі. Қалған 30% немесе 7,5 млн адамға АИТВ-мен тестілеу қызметтері қажет.

2000 жылдан 2016 жылға дейінгі аралықта жаңа АИТВ індетін жұқтырғандардың саны 39% -ға төмендеді, ал АИТВ індеті өлім деңгейінің үштен бір бөлігі азайды, сол уақытта 13,1 млн адам АРТ арқылы құтқарылды. Бұл жетістік азаматтық қоғам мен бірқатар серіктестіктердің қолдауымен АИТВ-ның ұлттық бағдарламалары шеңберіндегі ауқымды күш-жігердің нәтижесі болды.

АИТВ иммундық жүйеге әсер етеді және қорғаныс жүйесін әлсіретеді, сондықтан жұқтырған адамдар біртіндеп иммунитет тапшылығын дамытады, бұл сау иммундық жүйесі бар адамдарға қол жетімді инфекциялар, онкологиялық және басқа да аурулардың кең спектріне сезімталдықты арттырады. АИТВ-инфекциясының ең соңғы сатысы – ЖИТС, әр түрлі адамдарда 2 -15 жылда дами алады.

АИТВ жұқтыру қаупін арттыратын жағдайларға мыналар жатады:

• қорғалмаған аналь немесе жыныстық қатынас;

• мерез, герпес, хламидиоз, гонорея және бактериальды вагиноз сияқты жыныстық жолмен берілетін басқа инфекциялардың болуы

• инъекциялық есірткіні қолдану үшін ластанған инелерді, шприцтерді және басқа инъекциялық жабдықтарды және дәрілік ерітінділерді бірлесіп пайдалану;

• Қауіпті инъекциялар, қан құю, тіндік трансплантациялау, стерильді емес кескіндерді немесе пирсингке байланысты медициналық процедуралар;

• Инелерді пісіп алу, оның ішінде медицина қызметкерлеріне кездейсоқ жарақаттар.

Республикада инъекциялық есірткіні тұтынушылар арасында АИТВ-жұқпасының өсуіне әкелетін синтетикалық препараттардың таралуы бүгінгі күні ерекше алаңдаушылық тудырады.

Бүкіл әлемде 16 миллионға жуық адам инъекциялық есірткіні пайдаланады, оның ішінде 3 миллионында АИТВ жұқпасы бар. Орташа алғанда, әрбір оныншы жаңа АИТВ инфекциясының себебі инъекциялық есірткіні қолдану болып табылады.

ДДҰ инъекциялық есірткі қолданатын АИТВ бар адамдардың алдын-алу, емдеу және күту бойынша дəлелді көзқарас ретінде зиянның төмендеуін қолдайды жəне төмендегілерді қамтитын кешенді іс-қимыл пакетін анықтайды:

• ине және шприц бойынша бағдарламалары;

• есірткіге тәуелділікті емдеу, әсіресе, опиоидты алмастыру емдеу;

• АИТВ-ға тестілеу және кеңес беру;

• АИТВ-ны емдеу және күту;

• тәуекелдікті азайту үшін ақпарат, білім және кеңес беру.

Қазақстанда инъекциялық есірткіні қолдану бұрынғыша АИВ-инфекциясының берілуінің негізгі факторы болып табылады, бұл барлық тіркелген жағдайлардың арасында АИТВ-инфекциясының 56,3% -ын құрайды.

АИТВ мәртебесін білмейтін немесе емделуге және күтім жасай алмайтын адамдар осы вирустың басқаларға, өздері үшін де, бүкіл қоғам үшін де үлкен қауіп төндіреді.

Кейде адамдарға ауру туралы негізгі білімі жеткіліксіз. Тіпті кейбір білімдері болса да, олар тестілеуден қорқады. АИТВ індетін жұқтырған адамдарға қатысты кемсітушілік денсаулық сақтау қызметтеріне қол жетімділікті қиындатады, яғни емдеуді ғана емес, сонымен қатар вирусты басқаларға жұқтыруды жалғастырады.

АИТВ таралуының алдын алу білім беруден басталады. Білім беру іс-шаралары сексуалды белсенділіктің басталуын тоқтату, сексуалдық серіктестердің санын қысқарту және презервативтерді дәйектілікпен пайдалану сияқты мінез-құлықтың өзгеруін ынталандыруға бағытталған. Білім тек білімді жоғарылатуда ғана емес, сонымен қатар адам тәуекелге ұшырайтын жағдайларды болдырмайды.

Сонымен қатар, АИТВ алдын алу стратегиясы құралдар мен араласуларды үйлесімді қолданғанда тиімді. АИТВ алдын-алу шараларына жақсы мысал - есірткіні инъекциялау, оның ішінде инелер мен шприцтер, опиоидты алмастыру терапиясы, презервативтерге қол жеткізу, дозаланудың алдын-алу, психобелсенді заттарды жою және т.б.

АИТВ-инфекциясының алдын алу үшін вакцинаның болмауына байланысты АИТВ-инфекцияның таралуын болдырмаудың негізгі әдісі - бұл АИТВ-ның берілуіне жол бермейтін мінез-құлықтың өзгеруіне әкелетін денсаулық сақтау және кеңес беру.

         Жүргізілетін кампанияның мақсаты: аймақтың барлық тұрғындарын, әсіресе жастар арасында АИТВ жұқтыру және алдын алу туралы хабардарлығын арттыру, белсенді заттардан бас тарту, жауапты, қауіпсіз мінез-құлықты қалыптастыру және барлық мүдделі тараптардың ведомствоаралық ынтымақтастығын күшейту.

Мақсатты топтар:

• барлық тұрғын, әсіресе жастар

Ұйымдастырушылар:

• Шығыс Қазақстан облысының денсаулық сақтау басқармасы,

• ЖИТС алдын алу және  күрес жөніндегі орталығы.

Серіктестер:

• Қоғамдық денсаулық сақтау комитетінің департаменті

• Әкімдіктер

• Шығыс Қазақстан облысының білім беру басқармасы

• Жоғары оқу орындары, орта арнайы оқу орындары, жалпы білім беру мектептері

• Шығыс Қазақстан облысының кәсіпорындары мен ұйымдары

• Үкіметтік емес ұйымдар (ҮЕҰ)

• БАҚ